Беларусізацыя Стамбула. Турэцкі гамбіт Таццяны Грыневіч-Матафонавай

У разгар пратэстаў гэтую мініяцюрную жанчыну са скрыпкай ці гітарай можна было пачуць і ўбачыць падчас вулічных выступаў артыстаў філармоніі і на імправізаваных канцэртах салідарнасці з трупай Купалаўскага тэатру; на штовечаровых зборах пад Чырвоным касцёлам і ў плыні традыцыйных нядзельных маршаў; у эпіцэнтры жаночых акцый і на дваровых сустрэчах.

Але такая актыўнасць пагражала рэальнымі наступствамі, таму давялося тэрмінова ўносіць карэктывы ў звыклы лад існавання. Ад восені 2020 году Таццяна Грыневіч-Матафонава жыве ў азіяцкай частцы Стамбула,  падзеленага пралівам Басфор, і працягвае беларускую справу ў дыстанцыйным фармаце – ад моўных курсаў да творчых сустрэч.

— Гэта можна лічыць зацягнутым візітам у адказ, — кажа яна. — У 2019-м Мустафа Сабры прыязджаў у Беларусь, мы разам вандравалі на Свіцязь, у Наваградак, Вільню. Менавіта тады ён даведаўся пра Каліноўскага, Касцюшку, Міцкевіча, Агінскага. І ўжо вярнуўшыся дадому, першым чынам знайшоў музей Адама Міцкевіча, даслаў мне здымкі. Цяпер вось шукаем сляды Міхала Клеафаса Агінскага, бо вядома, што прыкладна год ён жыў у Канстантынопалі. Знайшлі нават былую амбасадарку Турцыі ў Беларусі Фатму Шуле Сайсал — з надзеяй, што валодае інфармацыяй. На жаль, пакуль нічога новага яна не паведаміла.

Тацяна Грыневіч-Матафонава нарадзілася ў Ашмянах на Гарадзеншчыне, скончыла музычную вучэльню імя Агінскага ў Маладэчне і Ўніверсітэт культуры і мастацтваў у Мінску. 12 гадоў адпрацавала ў камерным хоры Белдзяржфілармоніі.

— Мая грамадзянская актыўнасць адлічвае больш за 20 гадоў, — удакладняе творца. — Гэта і адраджэнне народнага танцу з капэлай «На таку» і клубам «Сіта», і выступы ў беларускім асяродку. У тандэме з паэтам Міхасём Скоблам, а часам з літаратарамі Анатолем Вярцінскім, Антанінай Хатэнкай, Усеваладам Сцебуракам, Сяргеем Чыгрыном ды іншымі шмат ездзілі па краіне, а нейкі час таму, як той Язэп Драздовіч, выбралася ў працяглыя туры-вандроўкі, зазірала ў буйныя гарады і аддаленыя вёсачкі, сустракалася са школьнікамі, выступала на курсах «Мова нанова».

Важна натхніць людзей. Бо прыязджаеш у школу, настаўнікам падаецца, што ніхто іх ня чуе. А калі ў часе майго выступу і дзеці, і выкладчыкі разам спяваюць, танчаць, усё раптам змяняецца!.

Не кідае Таццяна Грыневіч-Матафонава свайго занятку і цяпер. Асвоіўшы праграмы Zoom і Google Meet, ладзіць інтэрактыўныя спеўныя сустрэчы з бардам, журналістам, паэтам Сержуком Сокалавым-Воюшам ды і іншымі творцамі. Праўда, суседзям такая дзейнасць не зусім была даспадобы — давялося не толькі выслухаць скаргі на «залішнія дэцыбэлы», а і пазнаёміцца з мясцовай паліцыяй.

— Так, выклікалі паліцыю, бо «занадта гучна спяваю», — расказвае беларуска. — Як даведаліся, што маюць справу з замежніцай, тон рэзка змяніўся на паважальны.

Пасля таго візіту Сабры дамовіўся з цэнтрам творчасці, каб мне дазволілі займацца ў класе з піяніна, прычым бясплатна. Наўрад ці такое магчыма ўявіць у нейкай беларускай установе. І ўжо колькі месяцаў хаджу туды штодня, акрамя выходных. Удасканальваю сьпевы, падрыхтавала добрую канцэртную праграму. Таксама развучваю оперныя партыі, бо ёсць папярэдняя дамова з камерным аркестрам аб супрацоўніцтве.

Таццяна Грыневіч-Матафонава дадае, што заўсёды мела імпэт да новых моваў. Спачатку для спеваў вывучыла італьянскую, затым узялася за турэцкую. Неўзабаве праз Facebook пазнаёмілася з Мустафой Сабры, віртуальнае знаёмства паступова перарасло ва ўзаемны інтарэс.

— Ён «пагрукаўся» ў сябры, я ўжо магла пісаць па-турэцку, завязалася ліставанне. Па першых кантактах склалася ўражанне, што чалавек прыстойны, адказны, уважлівы, культурны. У яго дзве адукацыі — вайсковая і эканамічная. З ранейшага вопыту зносінаў магу параўнаць, што зусім іншы ўзровень. Плюс надзвычай арганізаваны, дысцыплінаваны. Ёсць задача — яе трэба выканаць. Для любой жанчыны гэта важна. Сабры мяне ва ўсім падтрымлівае, падзяляе маю грамадзянскую пазіцыю. Ён сябра апазіцыйнай партыі Атацюрка, таму выдатна разумее прыроду аўтарытарных кіраўнікоў.

У чэрвені 2020-га Таццяна Грыневіч-Матафонава ўжо была ў Стамбуле, адтуль назірала, як выстройваліся чэргі падпісацца за альтэрнатыўных кандыдатаў і сілавікі жорстка разганялі першыя акцыі. А пад прэзыдэнцкія выбары вярнулася назад.

— Тры драматычныя дні проста страшна было кудысці выбрацца. Але паступова пачаўся рух. Выйшла філармонія, адбыўся «Спеўны сход» ля Купалаўскага. Дома ўжо было ня ўседзець, кожную раніцу — як на працу. 16 жніўня са скрыпкай і гармонікам дайшлі ад філармоніі да стэлы, музіцыравалі на фоне небывалага маральнага ўздыму. Пасля гэтага пачалі збірацца на плошчы Незалежнасці. Памятаю, дастала скрыпачку, пачала ціхенька граць «Муры». Абступілі людзі, тры гадзіны спявалі, танчылі. Цягам месяца штодня была там.

Выйшаўшы да людзей, Таццяна Грыневіч-Матафонава трымала за мэту беларусізацыю грамадства — тое, чым займалася ў сваёй звыклай дзейнасці. Да прыкладу, нефармальны гімн «Муры», які напачатку пратэстаў гучэў з дынамікаў альтэрнатыўных кандыдатаў збольшага ў расейскамоўным варыянце, неўзабаве заспявалі на роднай мове.

— Каб нас заглушыць, над плошчай уключалі гучную музыку савецкіх гадоў, — смяецца суразмоўца. — Тады танчылі пад яе — вальс, факстрот. Хоць і страшна, бо вакол амапаўцы, туды-сюды гойсаюць бусікі. Жанчыны потым казалі: бывала, такая наваліцца роспач, што разгоняць або арыштуюць, але ўлучалася скрыпка, усе падхоплівалі «Купалінку», адчай адступаў. Таму падыходзілі і сталыя, і маладыя, дзякавалі, што не давала «здзьмуцца». Хоць мая энэргія таксама не бясконцая, за месяц страціла 7 кілаграмаў. Але тэлефануюць: «Таня, без цябе ніяк». Забываеш на стому, устаеш і ідзеш.

Праз месяц сілавікі ўсё ж «зачысцілі» плошчу Незалежнасці. Многіх пратэстоўцаў затрымалі і асудзілі. Разам з іншымі музыкамі Таццяна Грыневіч-Матафонава пайшла з канцэртамі ў двары. Аднак калі арыштавалі першых калегаў, паўстала пытанне выбару: апынуцца за кратамі ці ўзяць паўзу.

— Затэлефанаваў Сабры: маўляў, у Мінску становіцца небяспечна, прылятай у Стамбул. А мне ўжо давялося пабегаць. Спяваю „Калыханку» Генадзя Бураўкіна, а «чорныя» тым часам замкнулі дзверы ў Чырвоным касцёле, пачаўся хапун. Людзі пабеглі, я таксама ўскокваю, хапаю футляр, скрыпка падае. Усё ў ахапак — і наўцёкі. Гэтаксама ратавалася ад гатэля «Юбілейны», калі падагналі аўтазакі. Жахлівы стрэс. Рашэнне не было простае, але 26 верасня 2020 году я прызямлілася ў Турцыі, — расказвае спявачка.

Таццяна ў бяспецы, хоць вельмі перажывае за тых, хто штодня рызыкуе свабодай на радзіме, каго кінулі за кратамі, а нехта і наогул загінуў. За гэты час таксама здарылася сямейная трагедыя – не стала яе мамы. А перспектыва вяртання, як і ва ўсіх ужо шматлікіх уцекачоў, пакуль неакрэсленая.

— Невыносна цягне дадому, але і Сабры раіць пакуль не рызыкаваць, — тлумачыць яна. — Хоць Турцыя сама не „белая і пухнатая», ён не ўцяміць, як можна кагосці пасадзіць за песні? Абсурд! А мы ж ведаем, як хапалі цэлымі гуртамі, разам з гледачамі ды гасцямі — тыя ж «РСП», Irdorath. Логікі няма, не зразумела, чаго ад тых «праваахоўнікаў» чакаць. Беспрычынная жорсткасць людзей у форме нават на турэцкі розум гэта выглядае дзікунствам.

Максімум, куды за мінулы год удалося выбрацца, дык гэта ў Польшчу, дзе вучыцца сын Адась. «Найлепшы мой праект, дзеля якога ствараліся ўсе іншыя», — усміхаецца яна. Разам з маці хлопец працуе над новымі творамі, запісвае музыку для аздаблення падарожных ролікаў на гістарычна-культурную тэму, якія здымаюць Таццяна і Сабры, робіць аранжыроўкі (апошняя праца – цыкл навагодне-калядных песень). Падпісаўшыся на YouTube-канал Таццяны Грыневіч-Матафонавай, усё гэта можна пачуць і пабачыць https://www.youtube.com/channel/UCwIJKisuaiFbY8Yo73gJ7-Q.

За месяц у Польшчы ўдалося арганізаваць вялікую колькасць плённых творчых сустрэч, — дзеліцца яна.

— Аб’ехала амаль усе буйныя цэнтры: Варшава, Беласток, Кракаў, Познань, Уроцлаў і г.д. — пералічвае Таццяна Грыневіч-Матафонава. – Некаторыя канцэрты ладзілі разам з Адасем, у вольныя дні ад вучобы. Амаль усюды сустракала людзей, якія прысутнічалі на маіх выступах у Беларусі. Тады нарэшце зразумела, наколькі маштабная беларуская эміграцыя. Праграму старалася зрабіць разнастайнай — песьні, гульні, танцы, як некалі на плошчы Незалежнасці. Адным словам, эмацыйна-узрушальна аж да слёз.

А вось Мустафа Сабры найбольш марыць зноў наведаць Беларусь. «Новую», — асабліва падкрэслівае ён. Бо такая краіна заслужыла нашмат лепшага.

— Калі прыехаў першы раз, памежнікі ледзь не гадзіну разглядалі пашпарт — маўляў, чаго забыўся? – згадвае турак. — Зрэшты, больш праблемаў не было, а Мінск пакінуў наймацнейшыя ўражанні. Сталіца прывабіла прасторай, спланаванасцю, дарогамі. Мару вярнуцца зімой: у снег, мароз, далей ад спёкі… Таня паказала Белавежскую пушчу, якраз быў вяселле-фэст Сержука Доўгушава. Проста ў захапленні ад старадаўніх строяў, святочных абрадаў, спеваў і танцаў. Адзінае, расчаравала, што беларусы грэбуюць сваёй мовай, бо расійская, як ні круці, усё ж замежная.

Каб лепш пазнаць музычныя традыцыі новай для сябе краіны, Таццяна Грыневіч-Матафонава пашырае рэпертуар тамтэйшымі музычнымі творамі. Хоць і беларускія спевы знаходзяць вельмі добры водгук у мясцовай публікі. Ужо атрымалася зладзіць шэраг выступаў для турэцкіх сваякоў і суседзяў.

— Магу сказаць, што беларускія песні чапляюць туркаў не менш, чым свае, — адзначае яна. — Такім чынам пашыраецца і беларуская культурная прысутнасць у Турцыі. Хоць, шчыра кажучы, заангажаванасць з нашага боку пакідае жадаць лепшага: людзі ёсць, а вось імпэт з розных прычын невысокі. У нешматлікім складзе збіраліся на Купалле, кідалі вянкі ў Басфор і Мармуровае мора, на іншыя прынагодныя імпрэзы. А вось на Каляды нават не здолелі… Транзітам заязджаюць з Беларусі нераўнадушныя людзі, з якімі вельмі радасна пабачыцца, — музыкі, актывісты, журналісты. Такія сустрэчы заўсёды натхняюць.

Творчыя захапленні Таццяны Грыневіч-Матафонавай — гэта беларускі раманс, дзіцячыя песні, народныя танцы. За паўтара дзясятка гадоў запісала 14 кампакт-дыскаў. У іх ліку супольныя працы з паэтам Сержуком Сокалавым-Воюшам «Паспеўкі» і «Гукаю цябе», анталогія беларускага рамансу «Шыпшына», тры «Дзіцячыя альбомы» (два першыя ў альянсе са Змітром Сідаровічам). Таксама яна аўтарка трох аўдыёдапаможнікаў для школы: «Няма прыгажэй ад маёй Беларусі», «Сотня вершаў”, а таксама «Галасы паэтаў» з больш чым паўсотняй беларускіх творцаў.