Жыццё і смерць Янкі Купалы
Драма Беларускага акадэмічнага музычнага тэатра як прышчэпка супраць тыраніі.
Нарэшце адбылося! З такім вось настроем вяртаўся дадому пасля спектакля.
Сапраўды, тое, аб чым гадамі і дзесяцігоддзямі пісалі і гаварылі даследчыкі і літаратары, спраўдзілася. Маю на ўвазе акцэнты, адказы з нагоды смерці славутага паэта-песняра Беларусі Янкі Купалы.
Я моцна сумняваўся, ці ўдасца гэта тэатру з аперэтачнай біяграфіяй? Ці не спатыкнуцца аўтары? Ці не скоцяцца на перамыванне костачак галоўных персанажаў — народнага паэта Беларусі Янкі Купалы і яго каханай — настаўніцы пачатковых класаў Паўліны Мядзёлкі.
І што ж? Ад самага пачатку, ад сцэны да сцэны, ад песні да балады быў уражаны і нават шакаваны рэдкім па сённяшнім часе ўздымам да вяршынь эпічнай драмы; драмы чалавечай, людской, нацыянальнай.
Сам паэт мне ад пачатку падаўся, дзякуючы музычнай афарбоўцы пастаноўкі, птахам, які плыве ў вір ненажэрнага молаху — сталінскага таталітарызму. Вось ён смяецца, чытае вершы, улюбляецца ў Паўлінку…
Яшчэ далёка да жалезных савецкіх часоў, яшчэ вір маладых пачуццяў і жаданняў кіруе героямі. Яны танчаць і смяюцца, спяваюць і захапляюцца адно адным. Але ўжо цікае на сцэне яскравы вобраз — гадзіннік. Няўмольна адлічвае свой час… Паэт і яго закаханая то сыходдзяцца, то разыходзяцца. У Янкі, нарэшце, наладжваецца быт. Ён жэніцца на сяброўцы Паўліны — Уладцы. Тая добра клапоціцца аб мужы…
Вось яскравы эпізод. Жонка Купалы выкатвае на сцэну столік з кавай, чулліва распавядае аб сваім жыцці колішняй суперніцы — Паўліне Мядзёлцы… Дарэчы, некаторыя крытыкі ўбачылі ў гэтай і іншых аналагічных сцэнах банальна-вадэвільную карцінку з лёгкім налётам эротыкі, штосьці шаблонна-збітае.
Аднак мне тое падалося заключнай кропкай адліку ад спакойнага, уладкаванага сямейнага жыцця Купалы да грознага подыху сталінскай буры — чысткі і рэпрэсій 30-х гадоў мінулага стагодзя.
Як вядома, ужо ў 1930 годзе Янка Купала з Якубам Коласам былі арыштаваныя НКУС-НКВД за ўдзел у міфічным «Саюзе вызвалення Беларусі». На допыце Купалу абвінавацілі ў ідэйным кіраўніцтве «Саюзам». У адказ ён ударыў сябе нажом у жывот, учыніў своеасаблівае «харакіры»-ахвярапрынашэнне.
Над паэтам і Паўлінай як бы зверху павісае крыважэрны цмок-люцыфер у вобразе кола-вока дзесьці ў глыбіні сцэны. З гэтага моманту музычна-літаратурныя падзеі спектакля «Жыццё і смерць Янкі Купалы» разгортваюцца імкліва і адначасова эпічна.
Варта адзначыць тонкую вобразна-музычную драматургію спектакля-драмы пад кіраўніцтвам заслужанага работніка культуры Беларусі, мастацкага кіраўніка тэатра Адама Мурзіча, балетмайстра-пастаноўшчыка, лаўрэата Нацыянальнай тэатральнай прэміі Наталлі Фурман, дырыжора — лаўрэата міжнароднага конкурсу Юрыя Галяса. І вядома ж бездакорную працу рэжысёра Алега Хадоскі сумесна з рэжысёрам-пастаноўшчыкам, заслужаным дзеячам мастацтва Расіі Міхаілам Кавальчыкам.
Чаму звяртаю ўвагу на працу «хросных бацькоў» спектакля? Бо яны музычна-балетнымі, опернымі сродкамі разам з драматургам Анатолем Дзялендзікам і аўтарам лібрэта — паэтам Анатолем Зэкавым стварылі пругкую тканіну пастаноўкі. Калі можна так выказацца, музычна-літаратурнае стырно сваёй дзеі. І вось гэтае стырно, шчыра кажучы, не дало гледачам расслабіцца ўсе тры гадзіны пастаноўкі.
Чароўная музыка разам з паэтычнымі шэдэўрамі Янкі Купалы трымалі ў тонусе ўвесь час, заваблівалі, выцягвалі на суперажыванне, прыносілі ачышчэнне і палёгку.
Пераказаць увесь трагічны шлях Янкі Купалы на сцэне музычнага тэатра няпроста, вядома. Паэт змагаўся да канца. Але яго ўпарта падштурхоўвалі да краю бездані… Хто?
— Сталін, — гучыць адказ.
— А дзе ён, Сталін, — пытаецца паэт?
— Сталін усюды,— гаворыцца ў адказ.
І на сцэне сапраўды з`яўляецца Сталін. Ды не адзін, а два адразу…
І мы бачым сістэму, якая накшталт малатарні прапускае праз сябе ўсіх.
Толькі пры гэтым выбірае самых лепшых і адданых Беларусі ды спраўна косіць. Каго ў Курапатах, каго ў Гулагах, а каго скідвае з лесвіцы, як народнага песняра — Янку Купалу.
Нягледзячы на шчыльную прывязку да гісторыі, спектакль атрымаўся, надзіва, сучасны, пругкі, паліфанічны.
Зроблены на выдатнай беларускай мове, прасякнуты канвой нацыянальнай музыкі і класічнай харэаграфіі.
Раіў бы ўсім схадзіць і падтрымаць аўтарскі калектыў. Не пашкадуеце!
Алесь Шагун